دکتر ساناز خمامی

وسواس چیست

هر گونه فکر، تصور یا میلی که بارها تکرار می‌شوند که شخص قادر به کنترل آن‌ نیست وسواس نامیده می‌شود. این افکار مزاحم و ناخواسته است و به شخص هجوم می آورد و حتی ممکن است فرد را وادار به انجام کارهایی کند تا آن فکر‌ها را کمرنگ و سرکوب کند. تا مادامی که این افکار سراغ افراد می آید فرد به شیوه‌ای در صدد خنثی سازی آن است و هر بار که این بی اثر سازی اتفاق می افتد فرد ناتوان و ناتوانتر می‌شود. متاسفانه وسواس بسیار پیش رونده ودارای سیر تخریبی در فرد است که روز به روز فرد را مجبور به انجام رفتارهای جدیدتر برای کاهش فشار افکار وسواسی می‌کند. این اعمال در واقع یک راه فرار موقتی است که بسیار وقت گیر است و فرد را از فعالیت‌های مهم نظیر کار خانه، شغل و مدرسه باز می‌دارد. تا چند سال پیش (قبل از سال۲۰۱۳) وسواس را یک اختلال اضطرابی می‌دانستند اما به دلیل علت متفاوت و درمان‌های متفاوت از سایر اختلالات اضطرابی، در حال حاضر این اختلال طبقه تشخیص خود را داراست. در تشخیص وسواس شدت و اختلال در زندگی عادی فرد رکن مهم و شاه کلید تابلوی بالینی این بیماری محسوب می شود. به علاوه اینکه فرد به طور مطلق می داند و باور دارد که این افکار ناخواسته و مزاحم هستند ولی در اختیار فرد نیستند و کنترلی روی آن وجود ندارد. حتی بیماران از بیان برخی افکار و اعمال وسواسی احساس خجالت می‌کنند چرا که آن را دارای ماهیت غیر منطقی می‌دانند.

افکار وسواسی شایع

وسواس نجس و پاکی (وسواس مذهبی) [Religious obsessions]

– ترس از ترشحات نجس بدنی (نظیر خون- ادرار- مدفوع)

– ترس از به ذهن آمدن الفاظ رکیک و زشت به خداوند یا پیغمبر

– نگرانی زیاد در مورد اصول اخلاقی

وسواس آلودگی[contamination obsession]

– ترشحات بدنی (مثل ادرار- مدفوع)

– میکروب‌ها و بیماری (ترس از انتقال ویروس ایدز)

-کثیفی و مواد چندش زا

وسواس پرخاشگری گونه

– ترس از آسیب عمدی به دیگران (مثلا ترس از اینکه نکند چیزی روی زمین بیندازد که سبب شود دیگران لیز بخورند یا نکند که با یک وسیله‌ای به عزیزان خود آسیب بزند)

وسواس چک کردن یا وارسی

– نگرانی در مورد چیزهایی که احتمال آسیب خوردن به خود یا دیگران وجود دارد مثل بازگذاشتن احتمالی شیر گاز، دربهای منزل، روشن گذاشتن چراغ‌ها …

وسواسهای جنسی

– افکار ممنوعه جنسی

– فکرهای ممنوعه جنسی در باره دیگران

– تصور اندام جنسی دیگران که بسیار باعث ناراحتی فرد می‌شود.

– افکار وسواسی جنسی که شامل زنا با محارم یا کودکان است

– افکار وسواسی درباره رفتار جنسی خشونت آمیز با دیگران

افکار وسواسی درباره خرافات

– عقیده‌های خرافی درباره اعداد خوش شانس / بد شانس، رنگ‌ها، پا قدم ،‌حیوانات خوش شانس و بد شانس،‌معانی هم زمانی رویدادها و نسبت دادن به اتفاقات مشخص (مثلا اگر لیوان‌ها پشت سر هم قرار گیرد حتما مهمان می‌آید و یا عطسه کردن می‌تواند منجر به بروز عواقب خطرناکی برای فرد باشد)

اعمال شایع وسواسی

شستن و طهارت مذهبی

– طول دادن اعمال مذهبی نظیر وضو و غسل بیش از آنچه که دین اسلام به آن اشاره کرده است در صورتی که فرد عین نجسات ده گانه (خون ،‌ادرار، مدفوع، منی،‌مردار، سگ، خوک، کافر، شراب و فقاع) را نمی‌بیند اما این تصور را دارد که ممکن است با یکی از اعیان نجس، نجش شده باشد و لذا آن را بارها و بارها مورد تطهیر قرار می‌دهد.

وسواس عملی شستن و پاک کردن

– شستن دست‌ها بیش از اندازه و با آدابی خاص و یا حتی با شمارش و نشان گذاشتن برای شست و شو اتفاق افتاده است.

– طول کشیدن حمام، تشریفات داخل حمام، مسواک زدن، دست شویی رفتن

– پاک کردن بیش از اندازه لوازم با انواع لوازم شست و شوحتی الکل، وایتکس و…

وسواس عملی وارسی کردن

– وارسی اینکه به کسی صدمه نزنید.

– وارسی اینکه اتفاقی برای اشیا مورد علاقه‌تان نیفتد

– وارسی اینکه اشتباهی رخ نداده است (مثلاً کارمند حسابداری که مدام صفرهای یک سند را می‌شمارد که مبادا خطایی رخ دهد)

– بررسی بخش هایی از بدن یاوضعیت بدنی

وسواس تکرار کردن

– دوباره نویسی و دوباره خوانی

– تکرار حرکات بدنی مثل رنگ گرفتن روی میز، لمس کردن، چشمک زدن (این وسواس با tic فرق دارد)

– تکرار فعالیت‌هایی به صورت چندین بار (مثلاً تکرار یک کاری برای شش بار چرا که شش عددی خوب است)

دیگر اعمال وسواسی

– جمع‌آوری اشیا (مبادار که روزی به کار آید) که به آن وسواس احتکار گفته می‌شود

– پرسیدن یا اعتراف برای کسب اطمینان دوباره (مثلاً بیماری که تمام گذشته خود را برای همسر خود تعریف می‌کند که اطمینان خاطر کند کارخطایی مرتکب نشده ا ست و یاهر چیزی که بوده است برای همسر تعریف کرده است)

-قرار دادن اشیا به شیوه منظم و با یک نظم خاص

– وسواس نشان گذاشتن (مثلا بیماری که معتقد است که اگر دمپایی‌های سرویس بهداشتی به سمت بالا وایستاده باشد به این معناست که دستش را شسته است)